De betekenis van Nietzsche

Tekst: Joke Jolijn de Groot MA, filosofe

De betekenis van Nietzsche
Een van de meeste invloedrijke en spraakmakende filosofen in de Westerse geschiedenis was Friedrich Nietzsche (1844-1900). Hij is bekend geworden door onder andere zijn theorieën over de Übermensch en zijn doodverklaring van God. Nietzsche studeerde theologie en later filologie, een tak van taalkunde die zich vooral richt op dode talen. Hij werd al op jonge leeftijd hoogleraar maar door zowel zijn lichamelijke als mentale problemen is hij hier vroegtijdig mee gestopt en is hij op 55-jarige leeftijd overleden.

De filosofie van Nietzsche staat in het teken van een volstrekt atheïsme: de ontkenning van het bestaan van God en de daarmee verband houdende dreiging van het nihilisme en de opvatting dat normen nooit absoluut zijn maar subjectief en situatieafhankelijk. Volgens de Duitse filosoof draaide alles om macht en de wil om macht te hebben, dit streven kwam tot zijn voltooiing in de Übermensch. Verder uitte hij scherpe kritiek op de historici van zijn tijd, een periode waarin geschiedenis als uiterst belangrijk werd beschouwd. Nietzsche zette deze opvatting echter in perspectief door te stellen dat geschiedenis slechts een beperkte rol speelt. Hij geloofde dat de geschiedenis zich in een cyclische beweging eeuwig zou herhalen, totdat de ‘wil tot macht’ uiteindelijk zou leiden tot wereldoverheersing. De invloed van Nietzsches filosofie op anderen was groot. Zijn kritiek op religie, die hij beschouwde als een menselijke constructie, beïnvloedde andere grote denkers waaronder Sigmund Freud. Daarnaast had hij een grote invloed op het cultuurpessimistische denken van geschiedfilosofen zoals Oswald Spengler. Politiek gezien heeft Nietzsche ‘s werk ook invloed gehad, zij het controversieel. Zijn concept van de Übermensch werd verkeerd geïnterpreteerd en misbruikt door naziideologen om hun ideologie van suprematie te rechtvaardigen, hoewel Nietzsche zelf uiterst anti-nationalistisch en beslist anti-antisemitisch was. Ten slotte had Nietzsche ’s werkwijze, die bekend staat als het ‘filosoferen met de hamer’, een grote impact op talloze denkers na hem. Onder andere Martin Heidegger en Jean-Paul Sartre gingen verder met het ter discussie stellen van ideeën van heersende autoriteiten.

Het boek Also sprach Zarathustra
In Also Sprach Zarathustra verlaat Zarathustra, een profeet, zijn kluizenaarsbestaan om de mensen te onderwijzen. Hij introduceert het concept van de ‘Übermensch’, een ideaal van zelfoverwinning en het overstijgen van traditionele waarden. Zarathustra predikt de dood van God en moedigt mensen aan hun eigen waarden te scheppen, los van religie en moraal. Ondanks zijn inspanningen wordt hij vaak verkeerd begrepen en raakt teleurgesteld in de mensheid. Uiteindelijk keert Zarathustra terug naar zijn eenzaamheid, beseffend dat slechts enkelen zijn boodschap kunnen begrijpen en toepassen en dat ware transformatie van binnenuit moet komen. Het karakter Zarathustra in Also Sprach Zarathustra is gebaseerd op de historische figuur Zoroaster, stichter van het zoroastrisme, een oude Perzische religie. Hij was een profeet die in de 6e eeuw voor Christus leefde en predikte over dualisme tussen goed en kwaad, en het belang van morele keuzes.

Friedrich Nietzsche koos Zarathustra als symbool omdat hij de traditionele waarden en religies uitdaagde, net zoals Zarathustra dat deed in zijn tijd. Nietzsche's Zarathustra verkondigt echter het tegenovergestelde van de oorspronkelijke Zoroaster: hij pleit voor de ‘Übermensch’ en predikt de ‘dood van God’, waarbij hij de oude religieuze en morele waarden wil vervangen door nieuwe, die gebaseerd zijn op individuele kracht en autonomie. Met dit boek wil Nietzsche pleiten voor meer individualisme, mensen moeten zich los maken van de kuddegeest die heerst binnen het systeem en meer op zichzelf steunen. Het boek speelt een centrale en unieke rol in het oeuvre van Friedrich Nietzsche. Het wordt vaak beschouwd als een van zijn meest invloedrijke en complexe werken, waar hij zijn filosofische ideeën op een literaire en poëtische manier presenteert.

Het boek markeert een belangrijke fase in Nietzsche's denken, waarin hij zijn concepten van de ‘Übermensch’, de ‘eeuwige wederkeer’, en de ‘dood van God’ volledig ontwikkelt. Deze ideeën zijn kernonderdelen van zijn filosofie en komen samen in Also Sprach Zarathustra als een soort samenvatting van zijn eerdere werken en als een brug naar zijn latere, meer kritische teksten. In Zarathustra combineert Nietzsche filosofie met literatuur; het werk is geschreven als een serie van profetische toespraken in plaats van meer traditionele filosofische werken. Dit geeft het boek een bijzondere status binnen zijn oeuvre en het heeft diepe invloed gehad op de literatuur, filosofie en de cultuur van de 20e eeuw en daarna. Kortom, Also sprach Zarathustra is volgens velen een cruciale uitdrukking van Nietzsche's filosofie en een hoogtepunt van zijn creatieve en intellectuele vermogen.

Augustus 202