23-10-2024 - Descartes, Franeker en het Cartesianisme

Descartes, Franeker en het Cartesianisme 
Relaties tussen Descartes, de Franeker Universiteit en het Cartesianisme

René Descartes (1596-1650) bracht een groot deel van zijn werkzame leven door in de Nederlandse Republiek. De grote filosoof verbleef zelfs enkele maanden in Franeker, waar hij zich als student had ingeschreven aan de universiteit. Naar aanleiding van dit bijzondere historische gegeven organiseert Filosofiecafé Fryslân op 23 oktober 2024 een lezing over de relatie – in ruime zin – tussen René Descartes, de Franeker Universiteit en het Cartesianisme. De bijeenkomst vindt zoals gewoonlijk plaats in Tresoar, beheerder van de bibliotheek van de oude Franeker universiteit en medeorganisator. Drie filosofen zullen een bijdrage leveren van circa 30 minuten; ieder vanuit zijn of haar eigen invalshoek.

Maand van de geschiedenis; thema: ‘echt nep’ 
Oktober is ook in 2024 de Maand van de Geschiedenis. Het thema is dit jaar ‘echt nep’. De filosofie van Descartes in het algemeen en bepaalde onderwerpen van deze lezing in het bijzonder sluiten hier op verschillende manieren prachtig op aan.

‘Echt nep’ en de systematische twijfel 
Descartes begon zijn filosofische zoektocht door te twijfelen aan alles waaraan hij kon twijfelen. Dit leidde tot zijn beroemde uitspraak "Cogito, ergo sum" (Ik denk, dus ik ben). Hij stelde dat zintuiglijke ervaringen bedrieglijk kunnen zijn en dat wat we waarnemen misschien niet de echte werkelijkheid is. In dit kader past het begrip 'echt nep' perfect: dingen die echt lijken, maar in feite nep zijn, zouden volgens Descartes deel kunnen uitmaken van de illusies die onze zintuigen ons voorschotelen.

‘Echt nep’ en het plagiaat van Jan Fokkes Holwarda 
De lezing van Prof. Dr. Carla Rita Palmerino staat in het teken van een interessant zeventiende-eeuws werk over atomenleer, dat enerzijds volledig gekopieerd is, maar anderzijds blijk geeft van een erg goed begrip van de materie.

Datum:        donderdag 23 oktober 2024 
Inloop:         19:00
Aanvang:     19:30 
Locatie:        Tresoar


Zou u vooraf willen reserveren / bestellen? Zo bent u verzekerd van een plaats. We verwachten bij deze gezamenlijke lezing veel bezoekers. 


Dr. Han Thomas Adriaenssen
Descartes: Beginnen met een Schone Lei

Aan het begin van zijn Meditaties stelt Descartes dat we ons eenmaal in ons leven zouden moeten bevrijden van alle vooroordelen, om ons kennisbouwwerk vanaf de fundamenten weer op te bouwen. Dit brengt Descartes ertoe alles wat hij vanaf zijn kinderjaren voor zeker heeft gehouden te betwijfelen, tot hij met zijn beroemde cogito ergo sum uitkomt bij een absoluut onbetwijfelbare zekerheid. In deze lezing bekijken we hoe Descartes van deels traditionele argumenten gebruikmaakt om de weg vrij te maken voor een nieuwe manier van wetenschap beoefenen.

Biografie
Dr. Han Thomas Adriaenssen is universitair hoofddocent geschiedenis van de filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij promoveerde in 2013 op een vergelijking van middeleeuwse en vroegmoderne sceptische argumenten, en doet nu onderzoek naar laatmiddeleeuwse en vroegmoderne theorieën van individualiteit en identiteit.


Dr. Jacob van Sluis 
Het Franeker Cartesianisme van Röell

Aan de universiteit van Franeker verliep de introductie van het cartesianisme geleidelijk en vrij geruisloos. Dat was heel anders dan aan de andere Nederlandse universiteiten, want met name Utrecht en Leiden waren het toneel van hevige conflicten. Toen daar de stormen geluwd waren, brak in Franeker in de late jaren 1680 alsnog een hevig conflict uit. Aanleiding was de wijze waarop professor Herman Alexander Röell (1653-1718) het cartesianisme als uitgangspunt nam voor de theologie. De cartesiaanse twijfel was bij hem omgeslagen in rationele zekerheid, waaraan gereformeerde leerstellingen werden getoetst. Het was een conflict over de grondslag van het geloof en vanuit de kerkelijke vergaderingen werd streng gewaakt tegen dit röellisme. In terugblik kan men stellen dat het conflict een opmaat was naar de Verlichting.

Biografie
Dr Jacob van Sluis (Franeker, 1953) studeerde theologie en filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen en promoveerde in beide disciplines. Van Sluis was werkzaam als vakdeskundige in de Universiteitsbibliotheek Groningen en in Tresoar. Zijn onderzoek richt zich op de geschiedenis van de theologie en filosofie, in het bijzonder in Nederland gedurende de 17de en 18de eeuw.

Zijn onderzoek behelst o.a. de Nederlandse filosoof François Hemsterhuis (1721-1790) en de geschiedenis van de Franeker universiteit. In 2015 verscheen bij uitgeverij Bornmeer van zijn hand De academie van Vriesland. Geschiedenis van de academie en het athenaeum te Franeker, 1585-1843.


Prof. Dr. Carla Rita Palmerino 
Jan Fokkes Holwarda. A Gassendist in Franeker, Between Intellectual Debt and Plagiarism

Aan het einde van 1651 verscheen in Franeker een werk genaamd Philosophia naturalis, seu physica vetus-nova, een postume verzameling van lessen gegeven aan de Universiteit van Franeker door Jan Fokkes (Johannes Phocylides) Holwarda, bewerkt door zijn leerling Nicolaus ab Amama. In het eerste deel van zijn werk, de Physica generalis, beweert Holwarda dat fysieke lichamen zijn opgebouwd uit atomen en leegte, en dat hun gedrag kan worden verklaard in termen van de eigenschappen van hun ondeelbare componenten. Wat is de oorsprong van Holwarda’s atomisme? Sommige geleerden vermoedden een mogelijke invloed van de Franse filosoof Pierre Gassendi, terwijl anderen dit ontkenden. Rienk Vermij, bijvoorbeeld, merkte op dat Holwarda 'Gassendi niet nodig had om over atomen te leren' aangezien 'vroege vormen van mechanische filosofie zelf al op Nederlandse bodem bloeiden'. Het doel van deze lezing is om bewijs te leveren voor het feit dat Holwarda’s Physica generalis ‘echt nep’ was. Het merendeel van de tekst is namelijk zonder bronvermelding gekopieerd uit drie werken van Pierre Gassendi die tussen 1642-1629 werden gepubliceerd. Deze oneerlijke praktijk verbergt echter een zeer goed begrip van Gassendi’s filosofie. Holwarda slaagt erin de vele stukjes en beetjes die hij uit Gassendi’s werken steelt, te integreren in een coherent en beknopt verslag van de eigenschappen en het gedrag van atomen en samengestelde lichamen.

Biografie
Prof. Dr. Carla Rita Palmerino studeerde filosofie aan de Universiteit van Rome en promoveerde daarna in de wetenschapsgeschiedenis in Florence. Ze is sinds 1998 verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen, waar ze de leerstoel Geschiedenis van de moderne filosofie bekleedt. Ze is tevens directeur van de Center fort eh History of Philosophy and Science, en directeur onderzoek van de faculteit Filosofie, theologie en religiewetenschappen. Haar onderzoek richt zich op de geschiedenis van de vroegmoderne wetenschap en filosofie, en meer specifiek op de metafysische en epistemologische grondslagen van de natuurfilosofie.. Ze is ook geïnteresseerd in de rol van gedachte-experimenten in de vroegmoderne wetenschap en filosofie.


Overzicht najaarsprogramma

Woensdag 11 september (Grote Kerk)
Nietzsche lezing
- Paul van Tongeren
- Johan de Jong
- Gaila Pander

Woensdag 23 oktober
Descartes / Franeker
- Han Thomas Adriaenssen
- Jacob van Sluis
- Carla Rita Palmerino 

Donderdag 21 november 
Wijsheid van de onzekerheid
- Johan Goud

Donderdag 12 december 
Waarom de tijd niet stroomt
- Jos Stollman