11-4-2024 -Stijn Krooshof - Oefening in vertrouwen - lezing

De Deense filosoof Søren Kierkegaard schreef een relatief onbekend boekje over een fictief personage genaamd Johannes Climacus, dat na zijn dood werd gepubliceerd. In dit werk laat Kierkegaard Johannes “doen wat de filosofen zeggen”, namelijk aan alles twijfelen. Johannes twijfelt werkelijk aan alles – in tegenstelling tot bijvoorbeeld René Descartes met zijn ‘ik denk, dus ik ben’ – en komt met lege handen te staan. Kierkegaard schrijft over Johannes in zijn dagboek: “Hij wanhoopt. Zijn leven is verspild. Zijn jeugd is voorbijgegaan in deze overwegingen. Het leven heeft voor hem geen betekenis gekregen. En het is allemaal de schuld van de filosofen.” Iedereen stelt zichzelf wel eens grote, existentiële vragen. Waarom ben ik hier? Waarvoor leef ik? Wat gebeurt er bij het doodgaan? Blijft er iets van ons over? Bestaat er een god en zo ja, in welke vorm? En welke gevolgen zou dat voor mij hebben? Bij sommige mensen duiken deze vragen vooral op tijdens extra bewogen momenten of perioden in hun leven, zoals rond ziekte en sterven. Voor de rest spelen ze een kleine rol, of ze nu een antwoord krijgen of niet. Bij anderen vormen ze een rode draad door het dagelijkse leven heen, blijven antwoorden uit en kan het leven zoals bij Johannes Climacus daardoor zijn zin verliezen. Sommigen zullen zeggen dat het leven erom gaat geleefd te worden, en dat deze vragen ofwel onbeantwoordbaar zijn, ofwel om niets meer dan een persoonlijk antwoord vragen. We zouden er in ieder geval beter aan doen om ze niet te veel aandacht te geven, want ze maken alles alleen maar nodeloos ingewikkeld en brengen het leven te vaak tot stilstand. Dat is echter makkelijker gezegd dan gedaan, zeker voor mensen met een filosofische inslag. Voor hen geldt dikwijls wat Albert Camus schreef over het enige werkelijk ernstige filosofische probleem, de zelfmoord: “Oordelen of het leven wel of niet de moeite waard is geleefd te worden, is antwoord geven op de fundamentele vraag van de filosofie. Al het andere (…) komt pas daarna. Dat is maar spel; eerst moet men antwoord geven.” Hoe kunnen we antwoord geven als we aan alles kunnen blijven twijfelen? Als we nooit zeker kunnen zijn van onze antwoorden op de grote vragen des levens, waarop baseren we dan hoe we ons leven leiden? Waar beroepen we ons op bij de keuzes die we maken? Ieder mens moet ergens in geloven om te kunnen leven, schreef Lev Tolstoj in zijn autobiografie. Waar gelooft de existentieel verwarde mens in? Is er iets – of Iemand – waar hij op kan vertrouwen?