18-1-2024 - René van der Vlist - Vrije wil: Noodzaak of Illusie? - lezing

De sofist Gorgias (480 – 380 v.Chr.) stelde de vraag of het de schone Helena wel kon worden aangerekend dat zij er met Paris vandoor ging en daarmee de Trojaanse Oorlog ontketende. Gorgias pleit Helena vrij omdat zij het lot niet eigenhandig kon veranderen. Zij kon er niets aan doen! In 2022 schreef Jurriën Hamer (De Bezige Bij Amsterdam). “Waarom schurken pech hebben en helden geluk”. Hij won er de Socratesbeker mee. Ik citeer daaruit het volgende: “Op vrijdagmiddag 19 januari 2001, rond een uur of twee, schaatsen de Prins van Oranje-Nassau en zijn Argentijnse liefde op de bevroren vijver van Huis ten Bosch. Het is koud en Maxima vindt het al snel mooi geweest. Maar dan kluunt Willem-Alexander gauw naar het theehuisje en keert terug met rozen, champagne en een brandende vraag. Wil ze met hem trouwen? Maxima zegt ja. En dat is allemaal prachtig. Maar handelde de prins ook uit vrije wil?” ( einde citaat ) Volgens Hamer niet, want zegt Hamer: “Volgens het idee van de vrije wil is je wil vrij als deze niet bepaald wordt door de omstandigheden”. Dit betekent – ik citeer opnieuw Hamer – als hijzelf, en niets en niemand anders, de bron was van die beslissing. Zijn wil werd dan dus niet veroorzaakt dooit Maxima’s gulle blonde lokken, zijn genen, zijn humeur op 19 januari 2001, of welke denkbare omstandigheid dan ook. Zoiets acht Hamer onmogelijk! En zo pleit Hamer Willem-Alexander vrij, hij rekent hem diens daad niet aan want hij kon er niets aan doen. Gelukkig leidde het ditmaal niet tot oorlog maar toen ik dit las dacht ik wel: We zijn in die 2800 jaar geen duimbreed opgeschoten. Ik denk er anders over. Waarom? Omdat Willem-Alexander naar dat theehuisje ging om daar rozen en champagne op te halen die hij daar even daarvoor zelf neergezet had. Waarom? Omdat hij van plan was haar ten huwelijk te vragen. Welbewust en weloverwogen en zonder twijfel nadat hij daar goed over nagedacht had. Dus uit vrije wil. Ik zie met andere woorden geen enkele reden waarom ik zou moeten denken “Ach, wat onverstandig nou, die Maxima met zo’n foute vader. Maar ja, die beklagenswaardige Willem-Alexander, hij kon er niets aan doen. Ik denk dat wij wel degelijk over een vrije wil beschikken en zal graag uitleggen waarom!